Deprem Gerçeğiyle Yeniden Depremparklar

Alp-Himalaya deprem kuşağının en aktif bölgesinde yer alan ülkemizi depremler yüzyıllar boyunca defalarca yerle bir etmiştir. Yaşanan depremlerde can kaybımız çok olmuştur. Özellikle 1999 Marmara depreminden sonra, deprem önemi ve yıkıcı etkileri daha iyi anlaşılmıştır. Ancak süre gelen zaman içinde depremler devam etmiş 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraşlı depremler Türkiye'nin depremle tekrar acı bir şekilde yüzleşmesini sağlamıştır. Can kayıpları, yaralılar ve depremden fiziksel yara almadan yüreği yaralı kurtulanlar...

Kahramanmaraş merkezli depremler nedeniyle geniş bir bölgeyi (10 ili) etkileyen bu depremle birlikte depremlere ne kadar hazırlıksız olduğunu ve deprem sonrasında toplanma, tahliye, barınma ve acil yardım gibi hayati konularda kullanılabilecek kentsel açık ve yeşil alanların ülkemizdeki yetersizliğini tekrar ve tekrar gün yüzüne çıkarmıştır. Peyzaj Mimarlığı meslek disiplini içinde yer alan açık yeşil alanların çok işlevsel düşünülmesi ve bulunduğu bölgeye tam kapasite hizmet vermesi önemlidir. Peki adına Deprem park denilmesi önemli midir? Afetlerin zamanı yeri ve türleri değişebilir ancak afetlerden etkilenen insanların ve canlıların kayıpları, mağduriyeti her zaman ortak üzüntümüz olmaktadır. Bu nedenle deprem özelinde afetler birçok meslek disiplinleri arasında ortak derdimiz olmalı ve tasarım ve uygulamalarımız en kötü günde bile insanlara hizmet verebilmelidir... Şehir Bölge Planlamacısı, İnşaat Mühendisliği, Mimarlık, Jeoloji Mühendisliği, Jeofizik Mühendisliği vb. meslekler zemin ve yapı elemanlarının uygun tasarlanması ve uygulanması deprem anında can kayıplarını engelleyecek en önemli iş kollarını yürütmektedir. Sağlam yapılarda oturulması deprem gerçeğini unutturmamalıdır, çünkü depremler hep olacaktır... Deprem sonrası yapısal mekanlara erişim riskli olduğu için Peyzaj Mimarlığı mesleği perspektifinden açık alan yeterliliği, erişilebilirliği, işlevselliği, peyzaj tasarımı güncel ve önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır.  Özetle açık yeşil alanlar kavramı geniş ve işlevsel perspektiften bakılmalı ve kamu kurumları bunu Millet Bahçeleri gibi kent özelinde ele almalıdır. Ülkemizde deprem park son 10 yıldır araştırmacıların yoğun bir şekilde ele aldığı, incelediği ve tartıştığı bir konu olmuştur. Teorikte başarılı olduğumuz ancak uygulamada eksiklikler olan bir açık yeşil sorunsalı olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye'de İstanbul'da Pendik, Güngören, Ataşehir, Beşiktaş ve Esenler deprem parklar için örnek verilebilir. Peki Türkiye'de fay hattının geçtiği riskli iller...

Deprem park nedir?

Kentsel alanlarda, yeşil koridor, doğal ekoloji için alan (habitat) oluşturmak, bitki çeşitliliğini ve iklimsel değişiklikleri yansıtmanın dışında, deprem felaketinden sonra tahliye toplanma alanı yaratmak, barınma, yeme içme, tahliye ve bilgi edinmek işlevleri ile tasarlanmış parklardır. Bu parklarda; jeneratör, rampalar, çöp toplama alanları, ses düzeni, spor tesisleri, oturma grupları, yönetim ve bilgisayar merkezi, buz pateni sahaları, çamaşır ve bulaşıkhane, kayıp toplanma alanları, servis birimleri, otoparklar, helikopter pisti, hamam, flaşörlere yer verilmelidir. Bunun yanı sıra bu alanlarda görev yapan veya kullanıcı veya toplumun bu parkların nasıl kullanılacağı konusunda basın-yayın organlarında düzenli yayınlar yapılmalı, depremle yaşayan gelişmiş ülkelerde olduğu gibi okullarda deprem anı ve deprem sonrası konular içeren eğitimler verilmelidir. Ayrıca deprem parkları içerisine, kriz anında parktaki üniteleri gösteren detaylı planlar asılmalıdır (Çavuş 2013; Uyar, 2021).

Şekil 1. Tsurushi Green Park (Afet Önleme Parkı)

Deprem Park Perspektifinden Peyzaj Planlama ve Dünya'dan Örnekler

Tokyo Rinkai Afet Önleme Parkı

Tokyo Rinkai Afet Önleme Parkı, merkezi Tokyo'nun altında olan bir deprem gibi büyük ölçekli afet durumunda, Tokyo Metropoliten Alanında afet önlemeye yönelik merkezi bir operasyon üssü olarak görev yapmakta olup, yerel afet yönetim merkezleri de dahil olmak üzere acil müdahale tesislerinin yanı sıra afetle ilgili bilgileri derleyen ve acil afet önlemlerini koordine eden kurumları barındırmaktadır. Park aynı zamanda bir afet önleme tesisidir.

Şekil 2. Tokyo Rinkai Afet Önleme Parkı

Şekil 3. Tokyo Rinkai Afet Önleme Parkı

Mitaka Central Park for Disaster Prevention・Genki Creation Plaza, Nisan 2017'de açılan bu kompleks, Mitaka Şehri'nin spor faaliyetleri için merkezi tesisi olan SUBARU Genel Spor Merkezi; çok çeşitli nesillere sürekli öğrenme fırsatları sunan Yaşam Boyu Öğrenme Merkezi de dahil olmak üzere çeşitli diğer merkezler ve bir afet durumunda geçici bir tahliye alanı olarak hizmet veren Mitaka Afet Önleme Merkez Parkı gibi şehrin birçok hayati unsurunu bünyesinde barındırmaktadır. Nihon Sekkei, 35. Urban Park Concurs Ödülü 2019'a layık görülmüştür. (Japon Parklar ve Açık Alan Derneği tarafından)

Şekil 4. Mitaka Afet Önleme Parkı

En yıkıcı doğal afetlerden biri olan depremlerin ne zaman meydana geldiği bilinmemektedir. Depremden anında yıkılan evler, depremden sonra ağır hasar gören evler veya yıkılamayan insanların artçı deprem ihtimaline karşı evlerden uzaklaşmaları durumunda geçici barınma sorunlarına yardımcı olunması gerekmektedir.

Gelişmekte olan ülkelerde deprem afet yönetiminin hazırlanması Türkiye'de deprem sonrası çalışmaların yetersiz olduğu ve genellikle kurtarma operasyonlarına odaklanıldığı göstermektedir. Açık alanlar bütünlüğü ve sürekliliği yansıtacak şekilde tasarlanmalı; bu alanlar, konut ve diğer alanların kullanımı optimum mesafe analizine göre belirlenmelidir. Açık-yeşil alanlar rekreasyon ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde tasarlanmalı ve acil durumlarda deprem parkı olarak kullanılmalıdır (Gülgün ve ark., 2016). Kentsel açık ve yeşil alanların yaşam kalitesinin bir göstergesi olarak ve birçok işlevleri, özellikle de deprem sonrasında acil erişim ve toplama, depolama ve acil durum kurtarma ekipmanlarının dağıtımı, çadırlar için acil durum barınağı veya geçici barınma alanının acil durum kullanımı ile daha önemli hale geldiği görülmektedir. Gündelik yaşamdaki kentsel mekânlar, istisnai durumlara yönelik amaçlar da özellikle deprem parkı olarak kullanıma uygun olması önemlidir.

Sonuç olarak, insanlar depremler hakkında bilgilendirilmeli ve deprem riski yüksek olan kentsel alanlarda deprem parkına erişim için birçok nokta oluşturulmalıdır. Birçok şehir, bu alanda bulunanlar için deprem parkı yerlerinin oluşturulmasına ihtiyaç duymaktadır, ancak bu ihtiyaç imara açılan alanlar kadar dikkate alınmamaktadır. Düşük kaliteli parkların genişletilmesini sağlamak ve sonrasında gerekli teknik donanımı gerçekleştirmek mevcut parklara işlevsellik kazandırılarak deprem parkların oluşturulmasında yardımcı olmaktadır. Yaşamsal anlamda bu kadar önemli olan bu konuda disiplinler açısından bir çok kamu kurum ve kuruluşunda Peyzaj Mimarı, kentsel alanlarda açık alanlar oluşturmak veya bu açık alanları nüfus, yoğunluk durumuna göre değerlendirmek, her mahalleye en az bir tane olmak üzere deprem parkları planlamak öncelikli hedefimiz olmalıdır.

Kaynaklar
Aksoy Y, Turan AÇ, Atalay H, (2011) Value Using and Investigation Fatih district of Istanbul PreQualification of Green Areas after the Marmara Earthquake. Journal of Faculty Engineering and Architecture of Uludag University 14.
Çavuş, G. (2013). Deprem bölgelerindeki açık-yeşil alan sistemi ilke ve standartlarının Bolu İli örneğinde irdelenmesi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı.
Demirarslan D, (2005) Emergency Shelter Needs after earthquakes, Earthquake Symposium March 2005, Kocaeli, pp 341.
Gülgün, B., Yazici, K., Dursun, Ş., & Türkyılmaz, B. (2016). Earthquake Park Design and Some Examples from the World and Turkey. J. Int. Environmental Application  Science, 11(2), 159-165.
Korur S, Korkmaz S Z, Yılmaz A, (2011) Faced Environmental Problems after and the earthquake NWSA:Engineering Sciences Cilt: 6 Sayı: 4.
Uyar, E. H. (2021). Deprem Sonrası Toplanma Alanlarının İstanbul Örneğinde İncelenmesi, İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Mimarlık ABD. İstanbul.
Resim Kaynakları
Url 1: https://www.tokyorinkai-koen.jp/en/park/
Url 2:https://www.nihonsekkei.co.jp/news/detail_10278/?lang=en
Url 3: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Earthquake_Park_sign.JPG