Genellikle süs bitkileri, orman ekosistemi orijinli çok yıllık odunsu ve otsu bitkilerden oluşmakta, kullanım yerlerine göre, açık alan ve kapalı mekan süs bitkileri olarak nitelenmektedir. Bu bitkiler çoğunlukla ormancılık çalışmalarının esas unsuru olan orman ağaç, ağaççık ve floralarıdır. Orman ekosisteminin bitkisel unsurları içinde yer almakta, ancak kullanım yerleri itibariyle süs bitkileri olarak tanımlanmaktadır.
Bu şekildeki suni ayırımla süs bitkisi olarak değerlendirilen bitkilerin biyolojik, ekolojik, teknik ve bilimsel özelliklerinin orman ekosisteminden farklı olduğu anlamını taşımaz. Bunlar esas itibariyle orman ekosistemi içinde yar alan ağaç, ağaççık ve floradan ibarettir. Bu nedenle üretimi, bakımı ve kullanımı esasları ormancılık bilimi kapsamında yapılmaktadır. Onun için, ormancılık yüksek eğitim ve öğretimi bağlamında Orman Mühendislerine ders olarak okutulmakta ve uygulamaya aktarılmaktadır.
Bu bitkilerin tarihsel süreç içinde planlı kullanımlarına yönelik lisans düzeyindeki eğitim ve öğretimlerine bakıldığında, doğal orijinli olmaları, yetişme ortamı ve bitkisel özellikleri nedeniyle ormancılık ile doğrudan ilgili olduklarından Orman Mühendisliği eğitimlerinde ders kitabı olarak okutulmaktadır.
İ.Ü Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümünün misyonunda "Yerleşim alanları, çevresi ve kültürel alanlardaki doğal varlıkların, sürdürülebilirlik duyarlılığı içerisinde planlanması ve korunması amacıyla; bilime ve sanata katkılar yapmak; teknik ve estetik birikimi olan, toplumun bilinçlenmesine rehberlik eden özgün peyzaj mimarları yetiştirmektir" hususlarına yer verilmiştir.
Peyzaj Mimarlığı Bölümünün misyonunda dikkati çeken husus, doğal varlıkların sürdürülebilir duyarlılık içinde planlanması ve korunması hususunun öne çıkmasıdır. Bu nedenle, orman ekosistemine yönelik doğal peyzajın planlanması ve korunması konularında iştigal eden ormancılar ile kırsal ve kentsel peyzajda uğraşan peyzajcıların ortak yönleri bulunmaktadır.
Peyzaj mimarlığı eğitiminde olması gereken husus, ders programlarının %60-70nin ekosistem ve %30-40nın mekanik orijinli olması gerekmektedir. Zira planlama çalışmalarında, ekosistem temelinde doğal varlıkların peyzaj planlanmasının yapılması gerekmektedir. Ancak son yıllarda peyzaj mimarlığı bölümleri; mimarlık-mühendislik fakülteleri, güzel sanatlar akademisi gibi mekanik planlamaya dayanan yüksek eğitim kurumları altında açılmakta veya orman fakülteleri bünyelerinde eğitim ve öğretim gören mevcut peyzaj mimarlığı bölümleri de bu kurumlara bağlanmaktadır. Bu durumda, peyzaj mimarlığı eğitiminin doğmasına neden olan ekosistem temelli gerekçeler göz ardı edilmekte ve mekanik ağırlıklı mimarlık eğitimi ile paralel hale gelmektedir. Bu durumda doğal varlıkların sürdürülebilir peyzaj planlamasında ve uygulamasında Orman Mühendislerine çok büyük görevler düşmektedir.
Devlet ormanlarının yönetiminde, ormanlar Orman Kanunun 4üncü maddesine göre vasıf ve karakter bakımından "Muhafaza Ormanları, Milli Park Ormanları ve İstihsal Ormanları" diye üçe ayrılmıştır. Orman idaresi ormanların korunması, geliştirilmesi ve işletilmesi faaliyetlerini yaparken; ormanların çevresel, rekreasyon, sosyal, kültürel vb. yaralarının halka sunulması için, 6831 sayılı Orman Kanununun 25inci maddesindeki hükmüne göre, Milli Park ormanlarında doğal peyzajın yararlarının sürdürülebilir şekilde insanlığa sunulmasına yönelik planlama ve uygulama çalışmaları yapmaktadır. Zira ormancılık çalışmaları yalnızca ekonomik anlamda işletmecilik çalışmalarından ibaret değildir. Bu nedenle, orman idaresi geçmişten günümüze teşkilatlanmasını yaparken, Milli Parklar ve doğal peyzajın planlamasını ve uygulamasını yapacak birimler oluşturmuştur.
3234 sayılı Orman Genel Müdürlüğünün Kuruluş, Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun;
Genel Müdürün görevlerine ilişkin 2inci maddesinde "a) Orman kaynaklarını; ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel faydalarını dikkate alarak, bitki ve hayvan varlığı ile birlikte, ekosistem bütünlüğü içinde idare etmek, katılımcı ve çok amaçlı şekilde planlamak,..." ve "e) Orman ağaç, ağaççık ve florasına ait bitki türlerinin tohum ve fidanlarını üretmek, ürettirmek, aşılama faaliyetlerini yapmak, devamlı veya geçici fidanlıklar kurmak, işletmek, gerektiğinde kapatmak,"
Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Dairesi Başkanlığının görevlerine ilişkin 14/A maddesinde "ç) Mesire yerlerinin, kent ormanlarının ve ağaç parkı sahalarının ayrılması, korunması, işletilmesi ve işlettirilmesini sağlamak",
Fidanlık ve Tohum İşleri Dairesi Başkanlığının görevlerine ilişkin 14/B maddesinde "a) Orman ağaç, ağaççık ve florasına ait tohum ve fidanları üretmek, ürettirmek, gerektiğinde üretimle ilgili maddeleri ithal ve ihraç etmek, ağaç ve tohum ıslahını yapmak, ç) Orman bitki ve flora türlerine ilişkin olarak genetik kaynakların kaydı, bitki pasaportu, sertifikasyonu, ticareti ve piyasa denetimiyle ilgili iş ve işlemlerini yapmak veya yaptırmak, ilgili mevzuat çerçevesinde ihracat ve ithalat işlemlerini yürütmek," hükümleriyle, orman idaresi, dış mekan ve iç mekan süs bitkilerinin de yer aldığı orman ağaç, ağaççık ve florasına ait orman ekosistemi bitkilerinin üretimlerini yapmak, piyasa denetimi ile ihracat ve ithalat işlemlerini yürütmek, sosyo-kültürel yararları kapsamında kullanarak değerlendirmekle yetkilendirilmiştir.
6831 sayılı Orman Kanunu ve 645 sayılı Orman ve Su işleri Bakanlığı kuruluş ve görevleri hakkında KHK dayanarak hazırlanıp, 23.12.2012 tarih ve 28390 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan "Ağaçlandırma Yönetmeliği"nin 4üncü maddesinde ağaç, ağaççık ve flora tanımları yapılmıştır.
Buna göre;
"a) Ağaç: Ormanlarda tabii olarak yetişen veya emekle yetiştirilen, en az 8 metre boy yapabilen, yaşı ve çapı ne olursa olsun kökü, gövdesi ve tepesi olan yerli veya egzotik orijinli odunsu bitkileri,
b) Ağaççık: Ormanlarda tabii olarak yetişen veya emekle yetiştirilen, boyu 8 metreyi bulmayan, yaşı ve çapı ne olursa olsun yerli veya egzotik orijinli odunsu bitkileri,
h) Flora: Ağaç ve ağaççıklarla birlikte orman alt tabakasında yetişen, toprak muhafaza fonksiyonunu icra eden, ormanların müşir bitkisi özelliğini taşıyan, gerektiğinde süs bitkileri olarak da kullanılabilen, orman ekosisteminin canlı unsuru, odunsu ve otsu orman bitkilerini," olarak yapılmıştır. Bu tanımlarda süs bitkilerinin orman ekosistemi canlı unsurları odunsu ve otsu bitki orijinli olduğu düzenlenmiştir.
31.10.2006 tarih ve 5553 sayılı Tohumculuk Kanununun Orman bitki türlerine ilişkin hükümler başlıklı 40ıncı maddesindeki hükme göre, anılan protokol iki bakanlık arasında düzenlenerek, orman bitkisi orijinli süs bitkileri olarak kullanılan tohumlukların üretimi, ticareti ve piyasa denetimi konularında orman idaresinin yetkili olduğu düzenlenmiştir.
Orman idaresince hazırlanıp 02.02.2006 tarih ve 26068 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren "Orman Yetiştirme Materyallerinin Ticareti Yönetmeliği" ile Avrupa Birliği esaslarına uygun olarak fidanların genetik kaydı ile ticareti usul ve esasları belirlenmiştir.
Orman Mühendislerinin; 5531 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi 1 inci fıkrası (a) bendinin 4 üncü, 5 inci ve 6 ıncı alt bentlerinde orman ağaç, ağaççık ve florasına dair bitkilerin üretim ve değerlendirilmesi; 12 inci ve 13 üncü alt bentlerinde, ormanların rekreasyon değerlerinin planlama ve uygulamasında, peyzaj planlarının uygulanması konularında yetkili oldukları belirtilmiştir.
Buna göre, Orman Mühendislerinin ağaç, ağaççık ve flora orijinli fidan üretimi bağlamında "4) Orman ağaç, ağaççık ve florasına ait tohum üretimi ile aşılama faaliyetlerini yürütmek. 5) Orman ağaç ve ağaççıklarına ait tohum ve ağaç ıslah faaliyetlerini yürütmek. 6) Orman fidanlıkları kurma, yönetme, işletme, orman fidanı ve bitkisi nakli, standardizasyonu ve sertifikalandırılması faaliyetlerini yürütmek.", rekreasyon ve peyzaj bağlamında "12) Millî parklar, orman içi dinlenme ve mesire yerleri ile orman içi rekreasyon alanlarının tespit, tefrik, envanter ve düzenlenmesi, rekreasyon yönetimi ve işletmeciliği, uzun devreli gelişme plânı çalışmaları, ağaç röleve plânları yapmak. 13) Peyzaj plânlarına uygun uygulamalar yapmak." hususlarında yetkileri oldukları hüküm altına alınmıştır.
Orman Mühendisleri Odası; 5531 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanarak, Orman ve Su İşleri Bakanlığının görüşleri alınarak, TMMOB koordinasyonunda diğer odaların katılımıyla uygulama yönetmeliklerini hazırlamış ve Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe koymuştur.
Ülkemizde son yıllarda peyzaj amaçlı kullanılmak üzere önemli miktarda fidan ithal edilmektedir. Bu konuda Ekonomi Bakanlığınca, ithalata yönelik olarak her yıl ürünün güvenliği ve denetimine ilişkin tebliğler yayımlanmaktadır. Bu bağlamda, orman yetiştirme materyallerinin ithalatına ilişkin usul ve esasları düzenlemesine ilişkin 31.12.2013 tarih ve 28868 (mükerrer) sayılı Orman Yetiştirme Materyallerinin İthalat Denetim Tebliğine (Ürün Güvenliği ve Denetimi:2017/107 nolu) göre, Orman ve Su İşleri Bakanlığınca ithalat Kontrol Belgesi hazırlanmakta, bu belgeye istinaden de Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca ilgili mevzuat çerçevesinde gerekli olan belge düzenlenmektedir. Böylece, orman yetiştirme materyalleri ithalatında iki başlı bir durum ortaya çıkmaktadır.
5531 sayılı Kanunun 5 inci maddesindeki "...her türlü ormancılık çalışmaları için gerekli olan fidan, bitki, alet ve edevatın ihracat ve ithalat işlemleriyle ilgili hizmetleri tek başlarına,..." hükmü uyarınca bu bitkilerin ithal ve ihracatında Orman Mühendisleri yetkilendirilmiştir.
Diğer taraftan, 11.6.2010 tarihli ve 5596 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 31inci maddesi uyarınca orman bitkilerinin ithalat kontrollerinde Orman Mühendisleri yetkilendirilmiştir.
Sonuç olarak; orman ekosisteminin unsurları olan, ancak kullanım yerleri itibariyle açık mekan ve kapalı mekan süs bitkileri olarak da nitelendirilen orman ağaç, ağaççık ve florasına dair fidanlar; Orman idaresi çatısı altında, 5531 sayılı Kanuna göre yetkili bulunan Orman Mühendislerinin teknik sorumluluğunda üretilmesi ve değerlendirilmesinin yapılmış olması, mevcut dağınık yasal mevzuatın ağırlıklı olarak Orman İdaresini göstermesi, yapay olarak süs bitkileri olarak vasıflandırılan bitkilere dair tüm iş ve işlemlerin, işin doğası gereği olarak, bu fidanlara yönelik tüm hizmetlerin Orman ve Su işleri Bakanlığı çatısı altında yürütülmesi gerekmektedir.
Orman ve Su İşleri Bakanlığınca, yukarıda açıklanan mevzuat hükümlerine dayanarak, bu alandaki dağınıklığın giderilip sorunun çözümü için, açık ve kapalı mekanlarda kullanılan ve süs bitkisi olarak nitelenen orman ekosistemi orijinli bitkileri kapsayacak biçimde bir yönetmelik hazırlanıp yürürlüğe konulmalıdır. Bu yönetmelikte, süs bitkilerinin üretiminden ticaretine, ihracatından ithalatına kadar tüm yapılması gerekenler ile sektörün yapacağı işlerin esasları düzenlenmelidir.
Elements of the forest ecosystem; trees, shrubs and plants related with forest flora must be managed under the control of and also plants must produce in the technical responsibility of the Forest Engineers. Also by current scattered legislation indicates the Forestry management. And because of these reasons any jobs related plants characterized as ornamental plants naturally must be managed under the roof of Ministry of Forestry and Water Affairs.
Ali KÜÇÜKAYDIN
Orman Yüksek Mühendisi
Orman Mühendisleri Odası Genel Başkanı
