Akıllı Şehirlerde Peyzaj Tasarımı

Akıllı şehirlerde peyzaj tasarımı konu başlığının detaylandırmadan önce tanımlamaları yapmak en doğru karar olacaktır. Akıllı şehir; kendi kendini besleyen, kendi kendine yeten ve kültürel, doğal kaynaklarını doğru yönde kullanılarak ortaya çıkan ürünle karlı verim sağlayan, dijital ortamlarda en yüksek değerlerde teknolojik imkanlardan yararlanılarak insanlara üst düzeyde yaşam kalitesi sunan şehirlere akıllı şehir denir. Peyzaj; bir bakış açısına giren doğal ve kültürel değerlerle oluşmuş; sosyal, kültürel, bilim ve sanatsal kavramlarla şekillenmiş öğelerin bütününe ve doğadaki tüm canlı cansız varlıkları kapsayan çevreye peyzaj denir.  Bu iki tanımlamaya bakıldığında iki farklı kavramın aynı paralellikte olduğu anlaşılmaktadır. Akıllı şehirler; uluslararası platformlarda kabul görülen birçok yaklaşımları bir arada bulundurmasıyla önemlidir. Bu yaklaşımlar altı adımda toplanmaktadır. Akıllı şehirler beraberinde; ulaşım ve enerji sistemlerinin verimliliklerin arttırılmasını, yaşam alanların gürültü ve hava kirliliğinin azaltılmasını, vatandaşların aktif olarak yer almasını, yerel ekonominin ivme kazanmasını sağlamaktadır. Akıllı şehirlerde yapılan peyzaj tasarımları kendi kendine yenileyebilendir. Var olan doğal ve kültürel kaynakları en doğru şekilde kullanılmalıdır. Sürdürülebilirlik ilkesiyle bulundukları yerlerin iklim yapısıyla dost yaklaşımlıdır. Alt yapısı sağlam ve kullanışlıdır.

 

 

özlem özdemir taş

 

 

 

Akıllı kent; sürdürülebilir bir yaşam, kentlerdeki kaynakları doğru yönde kullanabilme ve teknolojinin imkanları sayesinde konforlu ve güvenli bir hayat sunmaktadır. Zaman içerisinde kentin kaynaklarını doğru kullanma verimliliği en üst düzeye çıkartarak kullanıcıların daha kolay şekilde yararlanmasını sağlamaktadır. Kent içerisinde oluşan sorunları teknolojik sistemlerle, yenilikçi yaklaşımlarla çözmeyi öngörmektedir. Bu öngörü beraberinde plan, yönetim, teknolojik yaklaşım, iletişim ve bilgi dağılımı gibi konuları esas almaktadır. Yenilebilinir enerji, akıllı şebekeler, makro-mikro sistemler, akıllı sayaçlar ve sokak aydınlatmaları, hava kirliliği izleme sistemleri, çevre dostu binalar, kent planlaması, akıllı su yönetimi ve drenaj sistemleri gibi çözümleri kapsamaktadır. Akıllı kent kısaca sürdürülebilir bir yaşam kalitesi için teknolojinin ve bilimin kentlere uygulanmasını tanımlar. Bu tanımlamada e devlet, kablosuz internet, erişebilirlik, trafik kontrolü, yenilenebilir enerji ve temiz çevre kavramlarını da beraberinde getirir. Bir kentin akıllı şehre dönüşebilmesi için bazı işlevleri eksiksiz yerine getirmelidir. Bu işlevler; ekonomik ve politik etkinliğinin artırılması, sosyal kültürel iletişim altyapılarının oluşturulması, kentlerde yeni işlerin açılmasıyla kullanıcıların sosyoekonomik bağlamda güçlü olması, kent kullanıcıların kent içerisinde bulunan kamu hizmetlerini eşit ve adil bir şekilde kullanmalarını sağlamalı, bilgi odaklı iletişimin küresel boyutta dengede tutulmalı, kent sakinlerinin bilgiye açık olmalı, teknolojiye merak uyandırmalı, yeni çözümler konusunda desteklenmeli ve kaynaklar sürdürülebilinmelidir. İşlevlerin aktif olarak yer edinmesi uzun zaman alabilir. Önemli olan planlı, programlı ve literatüre uygun yönetim şekliyle ilerlenmelidir. O zaman akıllı kent kavramı daha da güçlenecektir.

 

 

özlem özdemir taş

 

 

 

Akıllı kent başlı başı çoklu bileşenlerle bir araya gelen bir kavramdır. Avrupa birliği tarafından belirlenen akıllı kent bileşenleri altı grup bileşenden oluşmaktadır.  Birinci bileşen; Akıllı hareketlilik ve ulaşımdır. En gelişmiş bilimsel teknolojik imkanlar sayesinde ulaşımda güvenliği, doğruluğu sabitliği sağlamlığı ve bilgilendirmeyi amaçlamıştır. İkinci bileşen; bilgi ve iletişim teknolojileriyle insan yaşam standardı düzenleme ve güvenli ortam sağlayarak hızlı doğru imkanlar sağlamaktadır. Üçüncü bileşen; akıllı yönetim oluşturmak. Kamusal imkanları sağlama, kamusal verileri doğru yönde kullanabilme ve herkes tarafında eşit şekilde yaralanmayı sağlayabilmelidir. Dördüncü bileşen; akıllı çevredir. Yenilenebilinir enerji kaynaklarını kullanarak akıllı şebekeler, makro ve mikro sayaçlar, hava kirliliğini izleme sistemleri, çevre dostu binalar, çatı bahçeleri ve drenaj sistemleridir. Beşinci bileşen; akıllı insanlardır. Bilgi ve teknoloji insanlara sevdirmeli, kullanmayı ve üretmeyi oluşturulmalıdır. Altıncı bileşen; akıllı ekonomidir. Belirli bir seviyeye ulaşan ekonomi sayesinde iş ekosistemlerini en uygun şekilde yerine getirmeyi amaçlamaktadır. Bu bileşenler birbirini besleyen ve geliştirilen uygulamalar sayesinde akıllı şehir tasarımının bütüncül olarak ele alınması verimini ve etkinliğini yükseltecektir. Dünyada çok yaygınlaşan akıllı şehirler sayılarını günden güne arttırmaktadır. Örnek vermek gerekirse Amerika'da San Francisco, Santa Cruz ve Chicago, İspanya'da Santander ve Barcelona, Hollanda'da Oss, Groningen, Amesterdam, Danimarka'da Copenhagen, Kanada'da Toronto, Japonya'da Tokyo, Çin'de Hong Kong, İngiltere'de Leeds ve London.

 

 

 

özlem özdemir taş

 

 

 

Ülkemizde akıllı şehir kavramı tam anlamıyla oturmasa da bu konuda çalışmalar tüm hızıyla ilerlemektedir. İstanbul, Ankara, İzmir, Trabzon, Bursa, Gaziantep, Kayseri gibi şehirlerdeki belediyeler özverili yatırımlara başladı. Bakanlığımızın kentleşme ve teknoloji alanındaki gelişmeler doğrultusunda akıllı şehir yaklaşımı dikkate alınarak 2014-2018 yılları arasında ‘Onuncu Kalkınma Planında' akıllı uygulamaların sağlık, ulaşım, bina, enerji, afet ve su yönetimi gibi alanlarda kullanım yaygınlaşacaktır. Şehir içi ve şehirler arası bilgi ve iletişim güçlendirilerek sağlam altyapı kapasitesiyle ve beceri düzeyi arttırılarak akıllı kentlere dönüşmesi desteklenmesi, politikasına yer verilmiştir. Bu politika ile çevre düzenleme ve altyapı alanında yapılan çalışmalar farklılaşmaya başlamıştır.  Özellikle doğal kaynakları doğru yönetim ve tasarımla kullanarak kent içinde oluşan sorunlara en üst düzeyde çözüm oluşturulmaktadır. Alt yapısı oluşmamış çevre düzenlemeleri oluşturulmuş şehirleşme üst çok uzun vadede doğru bir yatırım sağlamaz. Çevre düzenlemelerinde drenaj çözümleri, atık sularını doğru yönlendirme ve değerlendirme sistemlerini kurabilmelidir. Şehirlerin topografik yapısı incelenmeli bu inceleme sonucu altyapı sağlamlaştırılmalıdır. Doğal afet ile karşılaşılan şehirlerde hep yetersiz ve güvensiz yönetim vardır. Oysaki akıllı altyapı sistemlerinin kurulması ile sel, deprem gibi durumlara karşı daha güçlü durabilinmeli ve yer altı su kaynaklarının kaybını en aza indirebilir.  Yer altı suyunu tespit etme, yer altı suyunu en iyi şekilde değerlendirme ekosistem için önemli adımlardandır. Drenaj ve sulama sistemleri, peyzaj çalışmalarının olmazsa olmazlarındandır.

 

 

 

özlem özdemir taş

 

 

 

Bu sistemlerin doğru ve uygun kurumu, kullanımı peyzaj üst tabakasına olumlu katkılarda bulunacaktır. Akıllı su saatleri, akıllı su sayaçları, akıllı sulama sistemleri ile akıllı peyzaj tasarımları ortaya çıkacaktır. Verimli su kullanımı bitki gelişimine destek olacaktır. Bitki ihtiyacına göre belirlenen sulama sistemi her zaman verimi yükseltecektir. Alandaki drenaj sorunu her zaman peyzajı olumsuz etkiler. Oysaki drenaj borularının yenilenebilir, sürdürülebilir ve dayanıklı olması bu olumsuzluğu ortadan kaldıracaktır. Dünyadaki doğal kaynaklarının bilinçsiz, düzensiz ve olumsuz şekilde kullanılmasından dolayı ekosistemimiz içinde tamir olunmayacak yaralara yol açmıştır. Bu yaraların başında iklim değişikliği gelmektedir. Ozon tabakasındaki deliğinin her geçen gün büyümesi tüm canlıları kötü etkilemektedir. Bu nedenle peyzajda doğru bitki kullanmak gerekir. Nedir bu doğru bitki kullanmak? Peyzaj yapılacak alanın iklimine uygun seçimler yapmak ve uygulamak gerekir. Özellikle kurakçıl bitkiler kullanmak hem ekosistemin iyileşmesini sağlayacak, hem su kullanımı azalacak ve insan gücü azalacaktır. Bu kullanım akıllı peyzaj sistemini ortaya çıkartacaktır.

 

 

 

özlem özdemir taş

 

 

Akıllı peyzaj; "Su-Etkin Peyzaj Düzenlemesi" genel başlığı altında "Suyun Akıllı Kullanımı", "Az Su Kullanımı" ve "Doğal Peyzaj Düzenleme" gibi yaklaşımları yanında getirecektir. "Kurakçıl Peyzaj Düzenlemesi" ya da dünyada bilinen ismiyle "Xeriscape" genel olarak suyun en az düzeyde kullanılmasıyla, su kaynaklarının ve çevrenin korunmasını amaç edinmiş, ayrıcalıklı peyzaj düzenleme olarak tanımlanabilir. Xeriscape tanımı ilk olarak 1978 yılında Amerika'nın Colorado şehrinde başlanılmıştır. Ülkemiz için henüz yeni bir kavram olan Xeriscape, günümüz koşullarında önemli bir uygulamadır. Xeriscape, kurak ve yarı kurak iklimli ve su kaynaklarının sınırlı olduğu alanlarda doğa ile uyumlu peyzaj meydana getirir. Burada asıl amaç, su kullanımını en aza indirmek ve yetişme ortamına uygun bitki türlerinin kullanımını sağlamaktır. Birkaç kurakçıl bitki örneği şöyledir; pinus mugo, pinus sylvestris, pinus nigra, taxus baccata, kaktüs, zakkum, lavanta, biberiye, leylandi.... Akıllı şehirlerde peyzajda kullanılan bitkiler kadar diğer materyallerde çok önemlidir. Tasarımın içerisinde kullanılan materyaller yenilenebilinir malzemeden yapılmalı, dayanıklı ve sürdürülebilir olmalıdır. Özellikle kullanılan yapı elemanları insan konforuna önem vermelidir. Geri dönüşümü sağlayan atık kutuları tüm peyzaj tasarımında kullanılmalı. İnsanları bilinçlendirilmelidir, bu bilinçle geri dönüşüm kutularına atıkları atmalıdır. Aydınlatmalar güneş enerjisini depolayan türden olmalı. Gündüz güneşten aldığı enerjiyi gece elektriğe dönüşmesini sağlamalıdır. Her tasarıma güneşten yaralanmak için güneş panelleri, rüzgar paneller gibi yenilenebilir enerji sistemleri kullanılmalıdır. Bu panellerle kurulan peyzaj kendi kendini yineler ve sürdürülebilinirlik sağlanır. Çevre düzenlemelerinde tasarım planı da önemlidir. Akıllı tasarım her zaman doğruya ulaştırır. Nedir bu akıllı tasarımlar; sürdürülebilir olmalı, dayanıklı olmalı, kullanışlı olmalı, ekosisteme uygun olmalı, yenilenebilinir olmalıdır. Yapılan tasarımlar uzun yıllar boyunca yenilemek, temeli sabit kalkarak farklı şekilde tekrar tekrar kullanılmalıdır. Gerek kamu alanlarında olsun gerek özel mülke ait alanlarda olsun bu akıllı peyzaj tasarım önergesi hem estetik hem fonksiyonel beklentiyi karşılamalıdır. Akıllı şehirlerde peyzaj kullanımları beraberinde yeşil alt yapıyı oluşturmaktadır. Ekosistem değerlerini ve işlevlerini koruyan ve kollayan ekosistem hizmetlerini sunmak için tasarlanan ve yöneten ve de birbirleriyle bağlantılı doğal yarı doğal kültürel alanların oluşmasına katkıda bulunacaktır.

 

 

 

özlem özdemir taş

 

 

Son dönemlerde kamusal alanlarda ve özel alanlarda duvar bahçeleri ve çatı bahçeleri çok talep görülmektedir. Bu talepler akıllı şehir kavramındaki akıllı çevre konusunu desteklemektedir. Çünkü bu iki bahçe türünde kullanılan malzemeler, bitkiler amaca uygun, geri dönüşümü sağlayan ve yenilenebilinir tasarım sunan çevre düzenlemesi sunmaktadır. Duvar bahçeleri kent içerisinde rahat nefes almamızı sağlayan estetik görüntüsü ile kent kullanıcılarını rahatlatan, alandan tasarruf sağlayan ve kötü görüntüleri kapatan bir bitkilendirme grubu haline gelmiştir. Her ne kadar ülkemizde yeni yeni benimsenmeye başlanmış olsa da dünyada çok eski yıllardan beri yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanılmıştır. Tek olumsuz yanı maliyetinin yüksek olmasıdır. Oysaki doğru malzeme seçimi ve sürdürülebilirlik her zaman tercih edilse maliyet bu kadar göz önüne çıkmaz. Bu bahçelerde yavaş büyüyen, şehir hava kirliliğine dayanıklı bitkiler tercih edilir. Yağmur ve kar suyu ile sulanan bu bahçeler drenaj boruları ile fazla su dışarı atılarak bulunduğu yeri nemlendirir ve fazla su atık su depolarına gider. Yaz sıcaklığındaki nem ve bunaltıcı havayı en aza indirir. Diğer bahçemiz olan çatı bahçelerinde tıpkı duvar bahçeleri gibi kamusal alanlarda zorlu, kötü alanları, beton yığınlarını yumuşatan bir kavram haline geldi. Çatı bahçeleri de fonksiyonellik anlamında kullanımından dolayı daha çok talep görmektedir. Kentleşmenin getirdiği betonlaşma, kötü hava, yeşil aksın azalması, doğadaki tüm canlıların yaşam alanlarının azalması insanları yeni bahçe arayışlarına yönlendirmiştir. Bu yönlenmelerinden biri de çatı bahçeleridir. Artık kamu kurumları teraslarını çatılarını bahçeye dönüştürmeye başladı. Akıllı bina kavramını destekler niteliktedir. Çatı bahçeleri seçilen bitkilerle kullanılan malzemelerle çevreye çok faydaları vardır. Çatı bahçeleri yalıtım ile bina ısısını en aza indirerek ortam nemini düzenler. Çatı bahçeleri kentleşmenin ortasında nefes aldıran bir yeşil ağ haline gelmiştir. Kökleri derine gitmeyen bitki seçimleriyle bitki yaşam alanını desteklemiştir.

 

 

 

özlem özdemir taş

 

 

 

Erozyon, sel, deprem gibi doğal afetler kendi yaşam döngüsünde kaçınılmaz bir gerçektir. Bu gerçeklik ile beraber yaşamak anacak akıllı çevre ile mümkün olmaktadır. İnsanları bilgilendirme, insanların ve diğer canlıların güvenliğini sağlama, hızlı ve kolay bilgi alışverişi, teknolojik son imkanların kullanımı ile akıllı çevre daha ilgi alaka görmeye başlamıştır.

 

 

özlem özdemir taş

 

 

 

Sonuç olarak akıllı şehir uygulamaları kent yaşamını destekler, sürekli geliştirir, canlı tutar ve geleceğe yön verir. Bu yön hem doğaya, hem ekosisteme hem insanlara olumlu yönde katkılarda bulunur. Bu doğrultuda kent sakinleri ‘akıllı kent' olgusunu benimsemeli, dünyadaki gelişmeleri takip edebilmeli, değişikliklere katkıda bulunabilmelidir. Akıllı kent; akıllı çevre, akıllı kent sakinleri, akıllı teknolojik sistemler, akıllı peyzaj, akıllı tasarım, akıllı yönetim ve akıllı planlamadır.

 


Paylaş: